Fistül kalınbağırsağın son kısmı ile makatın dış kısmı arasında bir kanal oluşmasıdır. Oluşan ince tüp şeklindeki kanalcığa fistül denir, Türkçe de karşılığı yoktur. Makatın dışına açıldığı deliğe dış ağız, içerde kalan bağırsakla birleştiği deliğe iç ağız denir. İç delik kalın bağırsaktaki mikroplarla sürekli temasta olduğundan devamlı iltihaplı kalır ve bu iltihap dış ağızdan sürekli akmaya devam eder. Fistülün kanalı tıkanırsa apse oluşur ve daha sonra ya kendiliğinden boşalır yada cerrahi müdahale ile boşaltılır.
Kompilike ( kasların arkasından dolanır ve birkaç tipi vardır)
İnkomplike Basit tip te denir, kaslarla ilişkisi yoktur. Basit vakalarda uygulanan ameliyat; analda iç ve dış ağzı içerecek şekilde kesilerek temizlenmesi ve kanalın çıkarılması şeklinde uygulanır. Başarısı % 100 yakındır.
Fistül Seton Ameliyatı
Komplike (karışık yada kasları dolaşan olarak Türkçeleştirilebilir) olanlarda uygulanır. Dışkı tutmayı sağlayan kaslarla ilişkisi ciddi önem kazanır. Kanal bu kasların içinden (alt, orta veya üst kısma yakın) yada tamamen üstünden geçebilir. Bu durumda ameliyatı yaparken kasları kısmen veya tamamen kesmek gerekebilir.
İşte kasların çoğunun veya tamamının kesilmesini gerektiren ameliyatlar yapılamaz, yapılırsa hasta ameliyattan sonra büyük tuvaletini tutamaz veya kısmen kaçırabilir. Burada seton yöntemi devreye girmektedir. Kaslar kesilince kasılıp çekilir ve tekrar dikilemez. Seton yönteminde kanalın içinden değişik materyallerden yapılmış bir ip geçirilir.
İç ve dış ağızdan çıkarılan ip bağlanır. Bu ip aylarca orada tutulur. İpin vücutta yarattığı yabancı cisim reaksiyonu ve ipin biraz gergin tutulması ile ip haftada 1-2 milimetre aşağı doğru kasları keserek ilerler. Bu kadar yavaş bir kesme olurken kaslar kasılıp uzaklaşmaz ve ipin arkasından nedbe dokusu ile iyileşir.
Böylece kasların kopması engellenmiş olur. Bu işlem aylarca sürünce ip cilt altına kadar gelir ve dışarı çıkar, arkada kalan kaslar da iyileşir ve uçlar birbirinden ayrılmaz, yani makatta yetmezlik oluşmaz. Klasik ameliyatta bir dakika da kesilen kaslar SETON yönteminde birkaç aya yayılarak önden kesilirken arkadan iyileşmesine zaman kazandırılıp kasların birbirinden ayrılması önlenmektedir.
Böylece ameliyatı mümkün olmayan hastaların tedavisi sağlanır. Yukarıdaki açıklamalardan anlaşılacağı gibi seton yöntemi tedavisi neredeyse mümkün olmayan fistüllerin tedavisinde uygulanır ve uygulanması oldukça zahmetlidir. Başarı oranı yapan cerrahın tecrübesine ve hastanın uyumuna göre çok değişir ama orrtalamalar %60 lar civarındadır.
Bu oran düşük gibi görünse de sonuçta tedavisi mümkün olmayan komplike fistüllerde başka alternatifi olmayan bir yöntemdir. Burada tecrübe önem arz etmektedir.
Seton gevşet ya da sıkı gibi küçük nüans farkı olan çeşitleri vardır. Arada ciddi fark yoktur.
Gevşek seton uygulaması da bir uygulamadır, ciddi farkı yoktur.
Fistül Ameliyatı Sonrası Bakım
Bütün ameliyatlarda olduğu gibi bakım önemlidir. Gün içinde tekrar tekrar bolca ılık suyla yıkanmalı, yara merhemi sürülmeli ve kuru tutulmalıdır.
Fistül Kolostomi Açılması
Diğer yöntemlerle tedavi edilemeyen hastalarda uygulanır, bağırsak geçici olarak (6-8 ay) karından açılan deliğe bağlanır. Bu süre zarfında kanallar kirlenmediği için kendiliğinden kapanır ve kapandıktan sonra bağırsak eski haline çevrilir.
Atnalı Fistül
Fistülün iki taraftan başlatıp vücudun orta hatta birleşmeis durumudur, yani U harfi şeklindedir.Anüs bölgesindeki akıntıların en sık sebebi fistüldür. Perianal fistul – makatta akıntı olarak ta tanımlanır. Makata2-5 cm mesafede ciltle kalın bağırsağın son kısmı arasında iki ucu açık boru şeklinde bir kanal oluşması halidir. Barsak son kısmındaki dışkıyla kanalın iç deliği kirlenir buda dış delikten sürekli iltihap akmasına neden olur.
Fistülün Nedenleri
Makat bölgesinin nemini sağlayan 4-6 adet tükürük bezi benzeri bezler vardı bunların salgı deliğinin tıkanması salgının birikmesine ve apseye (perianal apse) sebep olur. Oluşan apse erken dönemde uygun şekilde tedavi edilmezse kendiliğinden patlar.Patlama cilde ve makata olur. Patlayan bu apse iyileşirken bağırsaktan sürekli kirlendiği için kanal şeklinde kalır. Bu kanal sürekli akıntı yapan boru olarak devam eder. Seyrek görülen bir diğer sebepse bölgeye olan travmalardır.Fistüllerin % 99 sebebi apselerdir.
Fistülün belirtileri
Makat kenarında irinli kanlı akıntı.
Akıntının olduğu ciltten hafif kabarık zaman zaman kanayan çıkıntı.
Akıntının olduğu dış deliğin tıkanmasını takiben apse gelişmesi.
Apse olduğunda şiddetli olabilen makat civarında ağrı.
Fistül Çeşitleri
Peri anal fistüller makat kaslarıyla olan ilişkisine göre basit(inkomplike) ve karmaşık (komplike) olarak sınıflandırılır.% 90 oranında basit tiptedir ve tedavi şansı % 100 e yakındır dikkatli bir tedaviyle dışkı tutamama ihtimali yok denecek kadar azdır.Karmaşık tipinse çok çeşitleri vardır ve tekrarlama yada iyileşmeme ihtimali % 50 ye kadar çıkabilmektedir.Karmaşık(kasların arkasından dolanan fistüllerin uygun şekilde tedavi edilmemesi gaz ve dışkı kaçağına sebep olabilir.
Fistül tedavisi
Tedavisinde boru şeklindeki fistülün kanal haline getirilir veya tümüyle olarak çıkarılır. Karmaşık olanların tedavisi çok daha çeşitli ve zordur.
Tedavi geciktirildiğinde (özellikle komplike olanlar) zaman içerisinde tekrarlayan apseler dolayısıyla yeni deliklerin açılmasına ve tedavinin zorlaşmasına sebep olabildiği gibi 15-20 yıl akıntıya maruz kalan bölge cildinde kanserleşmeye sebep olabilirler.
Özetle ;
Bu hastalık ilaçla yada kendiliğinden düzelmez sosyal pozisyon ayarlanıp en kısa sürede ameliyat olunmalıdır, doktor seçiminde makat bölgesi hastalıkları ile ilgilenen genel cerrah (proctoloji uzmanı) tercih edilmelidir.
Lazerle Fistül Tedavisi
Lazerle tedavide iç ve dış delik bulunduktan sonra bunların konumlarına göre yapılacak tedavi planlanır. Bu konuda çeşitli yöntemler vardır. Bu yöntemlerden biride son yıllarda popüler olan kanalın lazerle kapatılması yoludur.
Kanalın mümkün olduğunca hassas bir şekilde ortadan kaldırmak için esnek, çepeçevre ışık saçan (radyal emisyonlu) lazer fiber dış ağızdan sokulur. Daha önce saptanmış iç ağızdan çıkarılır. Bu arada pilot ışın yardımı ile kanal takip edilir. Laser enerjisi kanal içinde çepeçevre yayılır. Epitelize doku kontrollü bir şekilde tahrip edilir. Böylece kanal çok büyük oranda kapanır. Bu arada iç delik ayrıca kapatılır.
Lazerle fistül tedavisi ameliyatsız tedavi olarak ta adlandırılmaktadır.
Bu yöntemde herhangi bir kesi söz konusu değildir. Kanalın uzunluğu önemli değildir. İşlem süresi kısadır, 15-20 dakikada tamamlanır. İç delik cerrah tarafından ayni seansta basitçe kapatılabilir. Kesme olmadığı için sfinkterlerde yetmezlik söz konusu değildir.
İşlem belden aşağısı uyuşturularak yapılabildiği gibi narkozla da yapılabilir. Hastanede yatma gerekmez ancak narkozla yapıldıysa bir gün yatırılır.
Fistül Ameliyatı
Hastalığın komplike (kasların arkasından dolanan) veya inkomplike (kaslarla ilişkisi olmayan) oluşuna göre değişir. İnkomplike olanlarda ameliyat basittir ve başarısı çok yüksektir.
Komplike olanlarda çeşitli ameliyatlar vardır, lazer dışındakiler zordur, başarı oranı cerrahın tecrübesine ve yönteme göre değişir. Özellikle komplike olanalar yani makat kaslarının etrafından dolanan fistüllerde tecrübe çok önemlidir, çünkü bu gurupta kasların zarar görmesi ve sonraki yaşam boyunca dışkı kaçırma ihtimali daha fazladır.